ओडिसा, भारत –
भारतको ओडिसा, भुवनेश्वरस्थित कलिंगा इन्स्टिच्युट अफ इन्डस्ट्रियल टेक्नोलोजी (किट) विश्वविद्यालयमा अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थी प्रिसा साहको शंकास्पद मृत्युको कारण पत्ता लाग्न सकेको छैन। १८ वर्षीया प्रिसा, जो बी.टेक प्रथम वर्षमा कम्प्युटर साइन्स अध्ययनरत थिइन्, २०८२ वैशाख १८ मा आफ्नो होस्टलको कोठामा झुण्डिएको अवस्थामा फेला परेकी थिइन्। यो घटना तीन महिनाभित्र किटमा भएको दोस्रो नेपाली छात्राको आत्महत्याको घटना हो।
नेपाली दूतावास नयाँ दिल्लीमा रहेका नेपाल प्रहरीका एसएसपी सञ्जीवदास शर्माले पोष्टमार्टम रिपोर्टले मृत्युको कुनै स्पष्ट कारण नखुलेको बताए। “पोष्टमार्टम रिपोर्टबाट कुनै कारण खुल्न सकेको छैन। हामी अझै उनको ल्यापटप र मोबाइलको फोरेन्सिक विश्लेषणको प्रतिवेदनको पर्खाइमा छौं,” शर्माले भने। उनले प्रिसाको परिवारका सदस्यहरू सोमबार र मंगलबार नेपाल फर्किसकेको पनि पुष्टि गरे।
जारी अनुसन्धान र काउन्सिलिङ प्रयास
भुवनेश्वर प्रहरीले यस प्रकरणमा १० जना विद्यार्थीसँग सोधपुछ गरेको छ, तर कुनै ठोस नतिजा प्राप्त भएको छैन। किटका एक विद्यार्थीका अनुसार विश्वविद्यालयको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध कार्यालय (आइआरओ)ले हाल नेपाली विद्यार्थीहरूलाई काउन्सिलिङ प्रदान गरिरहेको छ। प्रिसासँगै होस्टलमा बस्ने दुई सिनियर विद्यार्थी घटनाको समयमा आफ्नो घर गएका थिए। “उनी त्यो दिन कलेज आएकी थिइनन्। साँझ आत्महत्याको खबर आयो,” ती विद्यार्थीले बताए। प्रिसाले त्यही दिन इन्जिनियरिङ ड्रइङ (ईडी) विषयको भाइबा परीक्षा दिनुपर्ने थियो, तर उनी सहभागी भइनन्।
यो घटनाले किटमा अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीहरू, विशेषगरी नेपाली विद्यार्थीहरूको सुरक्षा र कल्याणको विषयमा गम्भीर प्रश्न उठाएको छ। विश्वविद्यालयमा हाल विभिन्न सेमेष्टरको परीक्षा चलिरहँदा, माहोल तनावपूर्ण बनेको छ।
कूटनीतिक र संस्थागत प्रतिक्रिया
भारतको राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोग (एनएचआरसी)ले यो घटनालाई गम्भीरतापूर्वक लिएर ओडिसाका मुख्यसचिव र प्रहरी महानिर्देशक (डीजीपी)लाई २०८२ वैशाख २७ (मे ९) भित्र अनुसन्धान प्रतिवेदन पेश गर्न निर्देशन दिएको छ। साथै, भारतको विश्वविद्यालय अनुदान आयोग (यूजीसी)ले किटमा बारम्बार भइरहेका आत्महत्याका घटनाहरूको छानबिन गर्न इन्दिरा गान्धी खुला विश्वविद्यालयका पूर्वउपकुलपति प्राध्यापक नागेश्वर रावको नेतृत्वमा चार सदस्यीय समिति गठन गरेको छ। समितिमा उपकुलपति शशिकला वंजरी र पूर्वउपकुलपति एचसीएस राठौर सदस्य छन्। यो समितिलाई १० दिनभित्र प्रतिवेदन बुझाउन समय दिइएको छ।
नेपाल सरकारले पनि सत्यतथ्य पत्ता लगाउन कूटनीतिक पहल तीव्र पारेको छ। प्रतिनिधि सभाका सभामुख देवराज घिमिरेले भारत सरकारसँग उच्च तहमा कूटनीतिक संवाद अघि बढाउन र प्रिसाको परिवारलाई न्यायिक सहयोग प्रदान गर्न सरकारलाई निर्देशन दिएका छन्। परराष्ट्रमन्त्री अर्जु राणा देउवाले गहिरो दुख व्यक्त गर्दै परराष्ट्र मन्त्रालयले भारतीय अधिकारीहरू, ओडिसा सरकार र किट प्रशासनसँग समन्वय गरी पारदर्शी अनुसन्धानका लागि काम गरिरहेको बताएकी छन्।
बारम्बारका घटनाहरूको सन्दर्भ
प्रिसाको मृत्यु किटमा भएको अर्की नेपाली विद्यार्थी प्रकृति लम्सालको २०८१ फागुन ४ मा भएको आत्महत्याको तीन महिनापछि भएको हो। प्रकृतिको मृत्युले उत्पन्न गरेको विरोध र संस्थागत लापरबाहीको आरोपपछि प्रिसाको मृत्युले किटको क्याम्पस प्रशासन र अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीहरूको शिकायत सम्बोधन गर्ने तरिकामाथि थप प्रश्न उठाएको छ। दुई भारतीय विद्यार्थीले पनि किटमा आत्महत्या गरेको रेकर्डले मानसिक स्वास्थ्य समर्थन र क्याम्पस सुरक्षाको चिन्तालाई झनै उजागर गरेको छ।
सन् १९९२ मा औद्योगिक तालिम संस्थाको रूपमा स्थापना भएको किट, भुवनेश्वरको पटिया क्षेत्रमा ८,९०० एकडमा फैलिएको प्रमुख निजी विश्वविद्यालय हो। यहाँ नेपाल, भुटान, श्रीलंका, माल्दिभ्स, बंगलादेश, फ्रान्स, सोमालिया, सिरिया लगायतका देशका ४०,००० भन्दा बढी विद्यार्थी अध्ययनरत छन्, जसमध्ये नेपाली विद्यार्थीको संख्या १,३०० भन्दा बढी छ।
जवाफदेहिताको माग
नयाँ दिल्लीस्थित नेपाली दूतावासका राजदूत डा. शंकर शर्माले किटमा नेपाली विद्यार्थीहरूको सुरक्षाका लागि थप उपायहरू आवश्यक रहेको बताएका छन्। एक्समा देखिएका पोस्टहरूले प्रिसा र प्रकृतिको मृत्युको अनुसन्धानको गहनतामाथि सार्वजनिक आक्रोश व्यक्त गरेको छ। एक प्रयोगकर्ताले लेखे, “प्रकृति लम्सालको अनुसन्धान के भयो, भारत? अर्की छोरी प्रिसा साह गइन्, तर तपाईंको अनुसन्धान कहिल्यै टुंगोमा पुग्दैन।”
अनुसन्धान जारी रहँदा, प्रिसा साहको मृत्युको अनसुल्झिएको प्रकृतिले भारतीय विश्वविद्यालयहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीहरूको सुरक्षा र संस्थागत अधिकारीहरूको जवाफदेहितामाथि व्यापक बहस सुरु भएको छ। यूजीसी समिति र एनएचआरसी अनुसन्धानको नतिजाले यो दुखद घटनामा प्रकाश पार्ने अपेक्षा गरिएको छ।
